شهرستان سراوان 23880 کیلومتر مربع وسعت دارد مساحت این شهرستان 2/15 درصد مساحت کل استان را تشکیل می دهد و در موقعیت 62 و35 دقیقه عرض جغرافیایی واقع شده است . از شمال غرب به خاش ، از غرب به ایرانشهر ،از شرق و جنوب شرقی به کشور پاکستان و قسمتی از جنوب بهد شهرستان سرباز محدود می شود . شهرستان سراوان همچنین 384 کیلومتر مرز مشترک با کشور پاکستان دارد و ارتفاع ان از سطح دریا 1165 متر می باشد . و در منتهی الیه شرقی ترین نقطه کشور واقع است و به زادگاه خورشید ایران شهرت دارد . به طوری که طلوع و غروب خورشید در سراوان با طلوع و غروب خورشید در غربی ترین شهر کشور یک ساعت و هفده دقیقه اختلاف دارد .

تقسیمات جغرافیایی :

شهرستان سراوان بر اساس آخرین آمار در سال 1384 دارای 6 بخش : 1_ مرکزی 2_ جالق 3_ بم پشت

4_ هیدوچ 5_ زابلی 6_ سیب و سوران است . تمامی مراکز بخشها به شهر تبدیل شده اند و 14 دهستان و 15 دهیاری و 1000 پارچه آبادی تشکیل دهنده این شهرستان از نظر تقسیمات کشوری است .

جمعیت

جمعیت شهرستان سراوان بر اساس سر شماری در سال 1385 ، 246100نفر که 94987 شهری و 148170 نفر روستایی می باشند .

عوارض طبیعی و آب و هوا

آب و هوای شهرستان سراوان گرم و خشک ،بیابانی ، کویری و کم باران است در زمستان هوا معتدل و متوسط بارندگی در سال 100 میلی متر است . بسیاری از روستا ها دارای خاک مرغوب و حاصل خیزی می باشند . کوههای بیرگ زابلی ، کوه سفید گشت ، کوه سرخ در بم پشت ، از مرتفع ترین کوههای این شهرستان محسوب می شوند . رشته کوه سیاهان طولانی ترین رشته کوه در این شهرستان می باشد که از نزدیکی های تفتان شروع و تا ناهوک در محدوده پاکستان ادامه دارد . رودخانه ماشکید نیز مهمترین رود شهرستان سراوان است که از دامنه جنوبی شهرستان از نزدیکی خاش سرچشمه می گیرد که پس از عبور از بخش زابلی ، جنوب سیب وسوران و شمال بم پشت ، جنوب اسفندک و کوهک را مشروب می کند .

قنات ها از دیر باز مهمترین منبع تامین آب پس از رودخانه های فصلی می باشد بطوری که تا کنون 330 رشته قنات که گویای فرهنگ کهن این دیار می باشند و هر کدام بین 100 تا 5000 سال قدمت دارند در نقاط مختلف این شهرستان ، به چشم می خورد برخی از انها بیش از 20 کیلو متر طول دارند . بنای این قنات ها از نظر فن آوری در ان زمان بهترین مهندسی را داشته اند و شیب انها طوری طراحی شده است که آب از مادر چاه تا مظهر قنات به راحتی جریان دارد .

بادها

"گوریچ " از مهمترین باد های منطقه است که در فصل زمستان از شمال به جنوب می وزد و سرما به همراه دارد . " لوار " در فصل تابستان در این منطقه می وزد و دارای گرمای سوز ناکی است که دمای هوا به 46 درجه سانتی گراد نیز میرسد .

دین و زبان

مردم شهرستان سراوان دین اسلام را دارا هستند و اکثریت دارای مذهب تسنن می باشند . زبان مردم سراوان بلوچی و در هر یک از مناطق شهرستان گویش و لهجه خاصی وجود دارد .

پیشینه باستانی و تاریخی

آثار کشف شده و شواهد تاریخی ، تپه ها و محوطه های باستانی و سنگ نگاره های به جا مانده از دوران گذشته ، قبرستان های تاریخی حکایت از سکونت های انسانی در هزاره های پیش از تاریخ در منطقه را دارد

بطوری که این آثار متعدد تاریخی و باستانی ، شهرستان سراوان را به گهواره تاریخ تمدن مبدل ساخته است . تا کنون بیش از 420 اثر فرهنگی ، باستانی و تاریخی در این شهرستان مربوط به دوران های پیش از تاریخ ، تاریخی و اسلامی شناسا یی شده است که این آثار سراوان را به یک موزه از تکامل انسان در عصر شکار ، شبانی و کشاورزی مبدل نموده است بدون شک در عصر پیش از تاریخ فرهنگ های متعددی در منطقه در حاشیه رود خانه بزرگ این شهرستان وجود داشته است که بقایای انها به صورت محوطه ها و تپه ها شناسایی گردیده است . علاوه بر دوران پیش از تاریخ در شهرستان سراوان آثار فراوانی نیز از دوره های تاریخی ( خصوصا سلسله های اشکانی و ساسا نی ) شناسایی شده اند که از مهمترین انها می توان به تپه های میر علی جالق ، تپه هوشک ، تپه کلانک بخشان ، تپه مهرگان و .... اشاره نمود . از مهمترین آثار دوره اسلامی در شهرستان سراوان نیز می توان به یکی از کهن ترین مساجد استان در روستای دزک و همچنین مجموعه ای از مقابر ، مساجد و مناره ها و گورستان ها و قلاع و استحکامات نظامی و تدافعی و مسکونی دوره اسلا می اشاره نمود که نشانگر تداوم استقرار و سکونت در این منطقه از هزاره های پیش از تاریخ تا عصر حاضر می باشد .

وجه تسمیه

شستون مرکز شهرستان سراوان است و هم اکنون شهر سراوان نامیده می شود ، در گذشته به ان سر استون ، شستون و شهستان اطلاق می شده است .

سراستون : منطقه ای که در ان بارندگی زیاد اتفاق می افتد .

شستون : چشمه جوشان با توجه به رشته قنات جاری در شهر سراوان و فراوانی آب .

شهستان : تمام حکام منطقه از این دیار برخاسته اند .

( " سرا به معنای جا و مکان و "وان " به جای مرتفع و بلند اطلاق می شود ) بطوری که در مکاتبات پس از سال 1307 رسما از این منطقه به عنوان سراوان یاد می شود .

پیدایش یا خاستگاه دوره های تاریخی

نخستین و مهمترین سکونتگاههای اولیه و آبادی های شهرستان سراوان در مناطقی همچون جالق ، زابلی

ناهوک ، سب ، کنت ، کوهک ، دزک در حاشیه و یا در نزدیکی رود خانه های این شهرستان پدید آمده است .

عوامل طبیعی همچون زلزله و یا قحط سالی موجب کوچ مردم از این منطقه گشته است با کاوش روی تپه های باستانی می توان زوایای دیگری از تاریخ کهن منطقه را شناسایی نمود و به ان دست پیدا کرد .

مشاهیر

از ان جایی که این منطقه از زمانهای گذشته یکی از منطق محروم و دور افتاده بوده و در نقطه صفر مرزی

واقع شده است کمتر مورد توجه و از نظر علوم و فنون جدید بهره کافی را نبرده اما با این حال پس از شروع به کار مدارس حکومتی عده ای از جوانان این شهرستان از خود نبوغ نشان داده اند که از ان جمله می توان به دکتر رحمانی اشاره نمود حمید الله مراد زهی در رشته حقوق سر آمد منطقه بود بطوری که بعنوان عضو شورای تدوین قانون نظام مقدس جمهوری اسلامی در مجلس خبرگان حضور داشت .

مولوی شهداد مسکانزهی نیز از مشاهیر و علمای منطقه است که از وی بیش از 20 جلد کتاب در زمینه تالیف و ترجمه علوم و معارف اسلامی به یادگار مانده است . مولوی عبد العزیز ساداتی نیز از مشاهیر منطقه است که با احیای حوزه علمیه دارالعلوم زنگیان که از ان طلاب زیادی فارغ التحصیل شدند خدمت زیادی به مردم منطقه نمود.

جاذبه های تاریخی و باستانی

سنگ نگاره شیر پلنگان این اثر در فاصله 12 کیلومتری شمال سراوان و در ادامه مسیر دره کندیک و در محلی بنام دره شیر و پلنگان که از رشته کوههای سیاهان سراوان می باشد واقع شده است . در داخل دره کندیک پس از طی مسافتی به محلی می رسیم که دره در ان قسمت بسیار تنگ تر و کم عرض تر می شود عرض ان به حدود 8_10 متر و حدود 5/2 متر ارتفاعد می رسد این دره را به واسطه وجود نقوش خاص دره شیر پلنگان می نامند چرا که در این نقش یک حیوان درنده همانند پلنگ یا شیر با دمی بلند برافراشته بر روی صخره ای در ارتفاع 5 متری به همراه نقوش کم رنگ ومحو چهار انسان دیده می شوند که در میان این نقش انسان نفر دوم از سمت راست دارای وضوح بیشتری است و به نظر می رسد این چهار نفر در حال دویدن به دنبال هم و یا اجرای مراسمی خاص می باشند . در سمت راست دره به طرف شمال نقش انسانی دیده می شود که بزی را شکار کرده و گردن ان را گرفته و در حال کشیدن ان با خود است در سمت چپ دره صخره اصلی در ارتفاع حدود 14 متری دیده می شود این محل به علت ارتفاع زیاد و عدم راه دسیابی به ان نقوش انسانی و حیوانی متنوع بدون نظم و انسجام و یکپارچگی در کنار هم قرار گرفته است . از جمله نقوش کهن و اولیه این صخره می توان به گله ای متشکل از هفت بز وحشی با شاخ های بلند و بدن کشیده با یک نقش انسان در کنار هم می باشند نقوش دیگری بعدا بروی این تصاویر نقش شده و جدید تر می باشند و عبارتند از نقش انسان برهنه با بدن کاملا مثلثی شکل و نقوش و پنجه های دست انسان و نقوش حیوانی همانند نقش پلنگ با شیر و یا نقش دو شمشیر و .....

سنگ نگاره دره نگاران

در هفتاد کیلو متری شمال غرب شهر سراوان و در فاصله 36 کیلو متری شمال غربی روستا ناهوک بخش جالق شهرستان سراوان در دره ای بنام دره نگاران مجموعه ای کم نظیر از نقش و نگار بر روی صخره ها ایجاد شده است این محل در انتها ی دشت سر دشت ناهوک دقیقا در انتهای دشت آبرفتی سر دشت قرار گرفته دارای آب و هوایی مصفا و دره ای پر آب می باشد . وجه تسمیه این محل بر گرفته از نگار گری ها اصیل و تحسین بر انگیزی است که نگار گران دوران گذشته از خود بر سینه صخره ها به یادگار گذاشته اند

به نظر می رسد مهاجرانی در اولین هزاره های پیش از میلاد به این سر زمین واردشده و با بومیان ان بر سر تصاحب محل به جنگ و ستیز پرداخته و عاقبت بر آنان پیروز شده اند .

مهاجمان غالبا سوار بر اسب با شمشیر با تیر و کمان و کمند و در حال جنگ و شکار با مردمان پیاده بومی می باشند عمده ترین نقوش دره نگاران عبارتند از نقوش انسانی و نقوش حیوانی .

1_ نقوش انسانی به دو صورت برهنه و دیگری ملبس می باشند

2_ نقوش حیوانی ، حیواناتی همچون اسب ، خر وحشی ( گورخر نژاد ایرانی بدون خط ) قوچ ، بز ، مار ، گاو کوهاندار ، شتر دو کوهانه ، سگ ، گرگ ، رو باه ، شغال ، یوز پلنگ و .... می باشند که تمامی سطوح صخره های این دره را آذین بسته اند .

موزه زنده سفال کلپورگان

موقعیت ساختمانی کارگاه قدیمی سفال کلپورگان:

بنای این کار گاه هنری به یادگار مانده از هنر سفال گری هزاره های قبل از میلاد منطقه است در روستایی به همین نام در فاصله 25 کیلو متری جنوب شرق شهر سراوان و در فاصله 100 متری قسمت جنوبی جاده آسفالته سراوان ، بم پشت واقع شده است .

مسجد جامع دزک

این مسجد در روستایی به همین نام در سه کیلومتری شرق سراوان واقع شده است و از جمله مساجد اولیه و کهن استان به شمار می رود . مصالح اصلی و اولیه مسجد از خشت خام و ملاط گل است .

برای اولین بار در متون تاریخی از این بنادر در قرن چهارم هجری نام برده شده تا کنون به دفعات باسازی شده است و معمار ان سعی نموده که با استفاده از عناصر معماری ساده تزئینی بهمسجد جلوه ای خاص بدهد از جمله می توان به تزئینات داخل شبستان تابستانی در جبهه غربی اشاره نمود . دیوار های داخلی و شمالی جنوبی و غربی دارای طاق نماهای تزئینی و تزئینات دندان موشی است که میتوان ان را صورت اولیه مقرنس کاری به شمار آورد . از قسمت های اصلی می توان به شبستان های غربی و شرقی ، حیاط مرکزی و چله خانه اشاره نمود .

قلعه سب

این قلعه از سالمترین و زیبا ترین قلعه های دوره اسلامی بلوچستان می باشد . این قلعه زیبا و مستحکم در روستایی به همین نام در فاصله 45 کیلو متری جنوب غربی شهر سراوان در بخش سیب سوران این شهرستان واقع شده است . این بنا با مصالح عمده خشت و گل بروی صخره ای طبیعی ساخته شده است . پلان و فرم اصلی ان بصورت قاعده هرم با مقطع مستطیل می باشد به صورتی که هر چه به ارتفاع بنا افزوده می شود از حجم ان کاسته می شود این بنا نزدیک به 37 متر ارتفاع دارد و از دو قسمت اصلی تشکیل شده است یکی حصار و مجموعه سازه ها و الحاقات خارجی و داخل ان و دیگری بنای اصلی قلعه که در مرکز حیاط قرار گرفته است .

قلعه کنت

در 80 کیلومتری جنوب غربی شهر سراوان در روستا ی کنت بخش هیدوچ این شهرستان واقع شده است .

این مجموعه روی صخره ای طبیعی در سه طبقه ساخته شده است ورودی این قلعه در قسمت جنوبی ان در حدود 13 متر از سطح زمین ارتفاع دارد که به حیاط جنوبی قلعه منتهی می شود .

اطراف حیاط مرکزی طبقه عامه نشین می باشد که دارای 11 اتاق ، شامل اصطبل ، انبار ، و .... است و پله ای در شمال قسمت حاکم نشین قلعه ارتباط انرا با سایر طبقات فراهم می کند . راهرویی در قسمت شمالی اتاق ها قسمت شرقی قلعه را به مرتبط می سازد در ضلع غربی دو برج نگبانی و همچنین دور تا دور قلعه غلامگرد جهت حفاظت قلعه و دفاع از ان است . این قلعه به دستور حاکم محلی و توسط معماران بومی در دوره افشاریه ساخته شده است .

تپه نمکی

پدیده ای طبیعی و کم نظیر آرمیده در نقطه میانی روستای گشت واقع در شهرستان سراوان است شامل تپه ای نمکین مملو از املاح معدنی است که آرام آرام از دل آب جوشیده و بر سطح زمین روان می گردد تپه حاصله نمک به جا مانده از این آب است . این مکان در گذشته مورد احترام وزیار ت مردم بوده است . در زمان زلزله از ان آب فوران میکرده و مردم محلی معتقدند در صورتی که پای دزد را در ان فرو برند در ان گیر می کند و برای رهایی از ان باید حیوانی قربانی کنند .

پوشش گیاهی منطقه

گیاهان دارویی : گیشر ، کنا ، ترات ، زیروک ، برشتوک ، داز ، گلمروک ، پنیر باد .

داز _ از جوشانده این گیاه برای درد سینه استفاده می شود

گلمورک _ این گیاه خواص دارویی نظیر درد کشی و سم زدایی دارد هنگامی که حیوان گزندهای مثل مار فردی را نیش بزند از ان برای سم زدایی استفاده می شود .

پنیر باد _ این نوع بوته جزو پوشش گیاهی اصلی منطقه گشت است که دارای برگ های گوشتی و سبز رنگ می باشد و خاصیت درمانی دارد . همچنین از خاک در برابر طوفان محافظت می کند .

درخت گز : درختان مسن و تنومندی که در بسیاری از نقاط این منطقه روییده است در برابر طوفان های شن و خشکسالی بسیار مقاوم و جلوی گرد وخاک را نیز می گیرد .

خوراک

خوراک های محلی با استفاده از مواد اولیه موجود در منطقه تهیه می شود .

1_ شو لو و کشک از آرد ذرت آرد گندم و ادویه مخصوص تهیه می شود .

2_ تباهه خوراکی از گوشت بوده است گوسفند را به مدت یک تا دو سال پروار و ذبح می کنند ، گوشت انرا تکه تکه کرده و پس از اندود نمک ، زرد چوبه و پودر انار دانه معمولا در فضای باز و یا داخل اتاق بزرگ آویخته و پس از خشک شدن در فصل زمستان از ان استفاده می گردد .

شیرینی جات ، حلوا شکری ، حلوا بری ، حلوا چنگال ، حلوا خرمه ای ، حلوا آبی

ترشی جات : حرام ( ترشی لیمو ) ترشی انبه

سوغات شهرستان

سوزن دوزی ، سفال کلپورگان ، خرما ، حصیر بافی و سکه دوزی می باشد

برگرفته ازوبلاگ www.raissiha.rozblog.com

شهرستان ایرانشهر در ناحیه مرکزی بلوچستان با مساحتی بالغ بر 30200 کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط591 متر از سطح دریا در فاصله 345 کیلو متری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است .

این شهرستان از شمال به شهرستان های خاش ,از شرق به سراوان , از جنوب به شهرستان های سرباز و نیکشهر و از غرب به استان کرمان و دشت جازموریان محدود است .

شامل 4 بخش ( مرکزی , بمپور , بزمان و دلگان ) و شهرهای ایرنشهر , بزمان , گلمورتی و 10 دهستان ( حومه , بمپور شرقی بمپور غربی , دامن , ابتر ,آب رئیس , بزمان , دگان , هودیان و جلگه چاه هاشم ) می باشد .

از مهمترین ارتفاعات این شهرستان می توان به رشته کوههای بزمان با قله آتشفشانی نیمه فعال ان اشاره نمود که با ارتفاع 3497 متر از سطح دریا پس از کوه تفتان مرتفع ترین ناهمواری استان سیستان و بلوچستان محسوب می گردد . کوه خضر نیزاز مهمترین قله های رشته کوههای بزمان می باشد .

آب و هوای این شهرستان بواسطه وجود مناطق کوهستانی و مناطق پست شدیدا تحت تاثیر عوارض جغرافیایی و پستی و بلندی های متنوع ان می باشد ولی عموما دارای آب و هوای گرم و خشک و گاها شرجی بوده که تحت تاثیر باد های موسمی منطقه قرار دارد .متوسط درجه حرارت در تابستان 45 درجه و حداقل دما در زمستان 2 درجه سانتی گراد بالای صفر می باشد .

منابع آبی

شهرستان ایرانشهر در مقایسه با سایر شهرستان های استان از نظر آب های زیر زمینی و سطحی از وضعیت بهتری برخوردار بوده و در حال حاضر عمده منابع تامین آب شهرستان ,رود خانه های فصلی و دائمی دامن و رودخانه بمپور می باشد . که از

ارتفاعات کارواندر سر چشمه گرفته و پس از طی مسیری تقریبا 170 کیلومتری به ریگزار جازموریان می ریزد.

پیشینه تاریخی

نام اولیه و کهن ایرانشهر پره , پهره و معرب آن فهره می باشد که با توجه به متون مورخان ( ایرانی و غیر ایرانی ) باستان به این ناحیه گدروزیا یا بلوچستان جنوبی اطلاق می شده است . مورخان و جغرافی نویسان اسلامی نیز از این مکان با عنوان فهره و یا فهلفهره یا فهرج در ناحیه مکران یاد نموده اند نام کنونی ایرانشهر از قدیم الایام به عنوان یکی از کانونهای استقرار بشر تا کنون مطرح بوده است به گونه ای که در تمامی نقاط این شهرستان میتوان شواهد متعددی از آثار سکونت بشر یافت نمودسایت های باستانی همچون بمپور , چاه حسینی , خوراب , اسپیدژ , سعید آباد , دامن و .... از این جمله اند ایرانشهر در دوره های تاریخی و اسلامی نیز از شکوه و رونق خاصی برخوردار بوده است به گونه ای که قلعه بمپور از دوران تاریخی (ساسا نیان ) و شمار فراوانی قلعهاز دوره اسلامی همچون بمپور , ابتر , ناصری , دامن و... گواه بر این مداعا است . بمپور در دوره افشاریان تا قاجاریه بعنوان مرکز حکمرانی بلوچستان جنوبی ( مکران ) ایفای نقش می نموده است . به گونه ای که ایالت کرمان و مکران بلوچستان به مرکزیت بمپور توسط حاکمی واحد اداره می شده است . اما پس از دوره قاجار با مرکزیت یافتن ایرانشهر بعنوان مرکز شهرستان ایرانشهر و ساخت قلعه ای عظیم در ان بمپور به یکباره اقتدار نظامی و سیاسی و حکمرانی خود را از دست داده و مرکزیت و مقر حکومت بلوچستان از بمپور به ایرانشهر انتقال و از این پس شهر به سرعت رشد نموده و گسترش می یابد .

مردم بلوچستان از قدیم الایام به صفات نیکویی همچون سخت کوشی و مهمان نوازی شهره بوده اند .

بر اساس آخرین سر شماری سال 1385 کل جمعیت این شهرستان 274136 نفر بوده است که از این میان 143715 نفر آن را جمعیت شهری و 130421 نفر را جمعیت روستایی تشکیل می دهند .

دین اکثریت قاطع مردم ایرانشهر اسلام و با گرایش های مذهبی اهل سنت و شیعه بوده زبان مردم ایرانشهر در بلوچستان بلوچی می باشد که در مناطق مختلف بلوچستان با گویش های مختلف و متفاوت رواج دارد این زبان همانند زبان های رایج گیلکی و کردی ریشه زبان پهلوی میانه دارد .

عمده ترین شیوه های معیشتی مردمان ایرانشهر کشاورزی , دامداری , تجارت و صیادی و صنایع دستی می باشد .

عشایر بلوچ درصد بالایی از ساکنان مناطق روستایی و غیر شهری شهرستان ایرانشهر را تشکیل می دهند که عمدتا در سیاه چادر ها (گدام ) و کپر های ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما و داز زندگی می کنند , عمده معیشت این خانوار ها از طریق نگه داری دام خصوصا بز می باشد .

اعیاد

از مهمترین اعیاد آنها اعیاد مذهبی غدیر ,قربان و فطر به همراه مناسبت های دیگری همچون مبعث پیامبر (ص) نیمه شعبان و سالروز ولادت ائمه اطهار می باشد .

شعر و موسیقی محلی

موسیقی ایرانشهر طی سالیان دراز گرما بخش شادی و شور مردم این سامان بوده است سازه هایی مثل قیچک ,رباب , بنجو , تمبورک ,و دهلک و سازهای ضربی مانند تشت و کوزه که خاص منطقه است وسعتی در خور توجه به موسیقی این خطه داده است . دهل و سرنا از دیگر ساز های رایج بویژه در منطقه دلگان رونق افزای جشن و سرور می باشد . از انواع موسیقی در شهرستان می توان موسیقی های رزمی , مجلسی و عرفانی و حماسی را نام برد .

از استادان و هنرمندان بنام ایرانشهر می توان از استاد شیر محمد اسپندار نوازنده دونلی و غلامرسول دینار زهی خواننده و نوازنده موسیقی بلوچی و قادر بخش آبسالان شاعر معاصر نام برد .

بازیهای محلی

تنوع و تعدد بازی های سنتی در بلوچستان گسترده است برخی از این بازیها عبارتند از تلکی , هپت سنگ , هدکان رو , لکرشانکی , سرسره بازی و ....

پوشاک

پوشش مردان و زنان بلوچ بسیار ساده و در عین حال زیبا و مناسب برای اقلیم بلوچستان می باشد .عموما پوشاک مردان بلوچ شامل یک پیراهن بلندو شلوار گشاد و بسیار پرچین به همراه دستار یا لنگی بردور سر می باشد . پوشاک زنان بلوچ نیز تقریبا مشابه پوشاک مردان است با این تفاوت که بخشهایی از سر آستین , سر پارچه و قسمت پیش و جلوی پیراهن را با قطعات پارچه با زیبا ترین نقش های بومی و محلی رنگارنگ سوزن دوزی شده و تزئین نموده اند , رنگ و نقش این تزئینات سوزن دوزی شده در مناطق مختلف بلوچستان اندکی با هم متفاوت می باشد .

صنایع دستی و هنر های سنتی

در بلوچستان در کنار زندگی متداول روز مره , دستان هنرمند زنان و مردان بلوچ دست ساخته ها و دست بافته های زیبایی را خلق می کنند که جهت استفاده خود و جهت فروش به نقاط دیگر صادر می شود . سوزن دوزی , تکه دوزی , بلوچی دوزی , گلیم , حصیر , سبد , زیور آلات سنتی و البسه محلی از مشهورترین صنایع دستی و محصولات این شهرستان می باشد .

سوزن دوزی

شاخص ترین هنر مردم بلوچستان سوزن دوزی می باشد این هنر که از هنر های پر سابقه و اصیل این منطقه است عبارت است از نقش آفرینی زنان بلوچ با سوزن و نخ های رنگی بروی قطعه ای پارچه .سوزن دوزی مهمترین هنر زنان بلوچ است که با اندکی تغییر در نقش مایه ها در تمامی نقاط بلوچستان مشاهده می گردد .

سفال گری

با توجه به پژوهش های باستان شنا سی انجام یافته در سایت های مهم باستانی این شهرستان سابقه تولید و استفاده از ظروف سفالی به 7000 سال قبل باز می گردد . از مهمترین مناطق باستانی متعلق به هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر می توان به سایت های باستانی چاه حسینی , خوراب , بمپور , دامن , اسپیدژ و چگردو و ... اشاره نمود که در آن مجموعه ای متنوع از دهها هزار بقایای ریز سفالی با فرمهای گوناگون همچون کاسه , خمره , سبو , پیاله و کوزه و...

با خمیره های نخودی , قرمز و خاکستری منقوش و یا نقوش گیاهی جانوری و هندسی وجود دارد . نقش مایه عمده سفال ها ی بلوچستان را نقوش گیاهی و جانوری بومی و محلی همچون نقش نخل خرما , و نقوش حیواناتی همچون نقوش عقرب و پرندگان و.. . تشکیل می دهند .

حصیر بافی

از دیگر هنرهای دستی ایرانشهر می توان به حصیر بافی ( بوریا بافی و پرده بافی ) اشاره نموده ، مواد اولیه حصیر از نوعی درخت وحشی خرما به نام داز که در کنار رود خانه ها می روید ، تهیه می گردد . از محصولات عمده آن می توان به زیر انداز سجاده ، پرده و سبد و... اشاره کرد .

جاذبه های تاریخی

پیشینه پژوهش های باستان شناختی شهرستان ایرانشهر :

شهرستان ایرانشهر بواسطه قرار گیری در شاه راه ارتباطی فرهنگ های بزرگ پیش از تاریخ منطقه ، در بردارنده مجموعه ای از کهن ترین ، با ارزش ترین و مهمترین سایت های باستانی و تاریخ می باشد .

با توجه به سابقه مطالعات باستان شناختی پژوهشگران و محققان داخلی و خارجی در اسپیدژ و چگر مهمترین کانون های استقراری با فرهنگهای بمپور و جازموریان در منطقه شناسایی گردید که در نوع خود از نظر تنوع آثار و تکنیکهای فنی بکار رفته در هزاره های چهارم و سوم ق . م بی نظیر می باشد .

قلعه ناصری

این قلعه زیبا در مرکز شهر ایرانشهر واقع شده است و یکی از وسیعترین و در عین حال زیباترین قلعه منطقه محسوب می گردد . در گذشته از آن به عنوان مرکز حکمرانی ایالت بلوچستان استفاده می شده است .

ناصر الدوله فرمانروا حاکم وقت ایالت کرمان و بلوچستان پیشنهاد ساخت یک دژ نظامی عظیم را در محل فعلی شهر ایرانشهر (فهرج یا پهره قدیم ) به ناصر الدین شاه قاجار می دهد ، ناصر الدین شاه با ساخت قلعه در فهرج موافقت می نماید و بدین طریق کار ساخت قلعه در سال 1264 ه . ق توسط شخصی بنام استاد حسین معمار باشی کرمانی آغاز و پس از هفت سال به پایان رسید و از آن پس بنام قلعه ناصریه نامیده می شود .

پس از ساخت این قلعه عظیم و مستحکم مرکز حکمرانی بلوچستان از بمپور به ایرانشهر منتقل می گردد .

پس از استقرار دوست محمد خان این قلعه با حکمرانی محلی این حاکم به قلعه دوست محمد خان نیز نامیده می شود .

اسپیدژ

یکی از مهمترین کانون ها و مراکز استقرارمتعلق به دوران پیش از تاریخ و هزاره های سوم و دوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر اسپیدژ می باشد .

اسپیدژ در سال 1381 توسط سازمان میراث فرهنگی شناسایی و با شماره 6745 در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردید .

گورستان اسپیدژ حدود 25 هکتار وسعت دارد و آثار دو دوره متمایز دوره اسلامی و دوره پیش از تاریخ را در بر دارد . دوره اسلامی ان دارای قلعه سنگی , استحکامات سنگ چین و قبور آن می با شد .

آثار دوران پیش از تاریخ این بخش مربوط به دو دوره کوتاهتر زمانی , هزاره سوم قبل از میلاد و عصر برنز و دیگری اواسط هزاره دوم قبل از میلاد و اواخر عصر برنز جدید و آغاز عصر آهن می باشد .

بمپور

بمپور واقع در 25 کیلومتری غرب ایرانشهر با دارا بودن 20 اثر مهم ( تپه پیش از تاریخ و قلعه تاریخی ) نقش مهمی را در روشن شدن زوایای تاریک تاریخ بلوچستان را در برهه ای از زمان دارا است . در خصوص وجه تسمیه بمپور برخی بر این عقیده اند که این شهر ساخته بهمن پسر اسفندیار است و نام اولیه آن بهمن پور بوده است که به تدریج بمپور شده است ولی در واقع آنرا از این رو بمپور می نامند که این قلعه تقریبا مشابه ارگ بم کرمان ولی در مقیاسی کوچکتر است .

برفراز تپه ای عظیم و مصنوعی احداث شده است زمان ساخت آن اگرچه دقیقا مشخص نیست ولی با توجه به سبک معماری و نحوه ساخت و برج و باروهای آن حداقل می بایست تاریخ ساخت آن به سده4 هجری باز گردد ولی با توجه به کاربرد های خشت های قطور و بزرگ با اندازه خشت های رایج دوره ساسا نی و همچنین شباهت قلعه بمپور به بنا های دوره ساسانی منطقه از جمله قلعه دختر کرمان و ارگبم تاریخ ساخت آن می تواند به دوره ساسا نیان و قبل از اسلام نیز باز گردد ...

جاذبه های طبیعی

جاذبه های طبیعی و اقتصادی

شهرستان ایرانشهر به واسطه گستردگی و تنوع اقلیم دارای منابع طبیعی و اقتصادی گوناگونی می باشد که از مهمترین آنها می توان به منابع معدنی و انواع کانسار ها منابع و تولیدات کشاورزی همچون باغات نخیلات , صیفی جات و مرکبات و همچنین صنایع دستی و سنتی مانند گلیم بافی و حصیر بافی , سکه دوزی و آئینه دوزی و سفالگری و همچنین مشاغل صنعتی بازرگانی اشاره نمود .

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی مناطق مختلف کوهستانی و نیمه کوهستانی با مناطق جلگه ای و پست و هموار این شهرستان متفاوت می باشد انواع گونه های جنگلی داز ,کهور , کلیر ,چگرد , چش و کنار و ... را نام برد

علاوه بر گیاهان و درختچه های یاد شده گیاهانی همچون کلیر , مشکک , ریش بز , سداپ , بنگ دانه , وگون و درمنه و حنا , بارهنگ , پوته , اسپند و.... با مصارف دارویی نیز در این شهرستان می روید .

ساختمان بیت مقام معظم رهبری

بنای یاد شده متعلق به آقای پرویز فاضلی بوده که در خیابان ولایت کوچه 18 واقع شده است ملک مذکور در زمان رژیم ستم شاهی پذیرای مقام معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای بوده که معظم له دوران تبعید را در آنجا سپری نموده است .این مکان در سال 70 از سوی صاحب آن به عنوان یاد بودی از اقامت رهبر انقلاب به سازمان میراث فرهنگی اهدا شده است .

جاذبه های طبیعی

در شهرستان ایرانشهر 9 چشمه آبگرم معدنی وجود دارد که معروفترین آنها چشمه آبگرم بزمان است .

این چشمه در بخش بزمان در فاصله 100 کیلومتری شمال غربی ایرانشهر واقع شده است . چشمه آبگرم از شکاف سنگها بیرون می آید علت گرمی آب فعالیت های آتشفشان است که دمای آب 5/35 درجه است .

رود خانه دامن

رود خانه زیبای دامن که از مجاورت روستایی به همین نام میگذرد که از دیگر مواهب طبیعی بکر منطقه بلوچستان به شمار می رود که مناظری بدیع و دل پذیر از ترکیب نخلستان های صبور و سر افراز و شالیزار خرم و پر بار را یکجا پدید آورده

شهرستان سرباز به مرکزیت شهر راسک در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع است. این شهرستان از شمال به شهرستان زابلی و ایرانشهر و از طرف شرق به کشور پاکستان با حدود ۱۲۰ کیلومتر مرز مشترک، ازجنوب به شهرستان چابهار و از غرب به نیکشهر محدود می‌شود.

این شهرستان دارای هشت هزار و ۵۹۴ کیلومتر مربع وسعت است و از سه شهرراسک، سرباز و پیشین تشکیل شده و جمعیت آن بالغ بر ۱۷۶ هزار نفر است.

از مجموع این جمعیت ۲۱ هزار نفر ساکن در نقاط شهری و ۱۵۵ هزار نفر در مناطق روستایی زندگی می‌کنند. آب و هوای شهرستان سرباز متأثر از دریای عمان دارای تابستان گرم و مرطوب و زمستان معتدل و مناسب است.

تنوع آب و هوایی در منطقه باعث رشد میوه‌های متنوع مانند خرما، خربزه درختی، موز، کنار، انبه، چیگو، گوواواو و انواع مرکبات از قبیل لیمو، پرتقال، نارنگی می‌شود و به دلیل نزدیکی شرایط آب و هوای این منطقه به هندوستان به هند کوچک مشهور است.

سرباز به دلیل سرسبز بودن و وجود دره و رودخانه پرآب که زیستگاه انواع ماهی‌ها و تمساح پوزه کوتاه ایرانی است هنوز دارای مردمانی است که اصالت و بومی‌بودنشان را حفظ کرده اند.

این نوع زندگی از ابزار آلات کشاورزی، هنر زرگری، آهنگری، سوزندوزی و معماری به طور کامل نمایان است و استادکاران قدیمی ‌با تمامی ‌رغبت و شوق هنر گذشتگان خود را که به ارث رسیده همچنان زنده نگاه داشته اند و این جوشیده دل وجود زنان و مردانی است که با تحمل سختی‌ها همچنان امیدوارانه به سوی افقی روشن گام می‌نهند.

معماری سنتی و پلکانی بافت روستایی خانه‌هایشان در گذر این مسیر خستگی را از تن مسافران می‌زداید و آرامش وصف ناپذیری به او دست می‌دهد ضمن اینکه تزئینات خاصی با اشکال متنوع بر روی نماهای خارجی خانه‌ها دیده می‌شود.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

سابقه تاریخی سرباز با توجه به انجام مطالعات بررسی و شناسایی در شهرستان، مربوط به محوطه‌های باستانی کشاری و انگوری است که قدمت آن‌ها به هزاره چهارم تا ابتدای هزاره سوم پیش از میلاد مسیح مربوط می‌شود و در دوران ساسانیان یکی از مراکز مهم حکومتی بلوچستان بوده است.

شواهد تاریخی این شهرستان نشان می‌دهد که در دوران اسلامی ‌نیز مورد توجه حکام محلی قرار گرفته و در ۴۰۰ سال اخیر یکی از مراکز حکم فرمانی خوانین بلوچستان بوده است.

از معروفترین اسطوره‌های منطقه می‌توان به “مهرک” که از قدیمی‌ترین داستان‌های واقعی که کم کم تبدیل به اسطوره شده، اشاره کرد.

لازم به ذکر است مدفن میروک در حال حاضر در روستای پیردان است و در خصوص وجه تسمیه سرباز در کتاب فرهنگ جغرافیایی منطقه آمده است وجه تسمیه این مرکز (سرباز) به دلیل نام قلعه قدیمی ‌آن است که از ابتدا معروف به سرباز بوده است.

قلعه سرباز

این قلعه از شاخص ترین بناهای تاریخی در جنوب استان و واقع در شهر سرباز است که فاصله آن از مرکز شهرستان ۷۶ کیلومتر است.

این که قلعه مذکور در اوایل دوران اسلامی ‌پس از تسلط اعراب بر منطقه مکران ساخته شده، قطعی است.

قلعه سرباز تا مدت‌ها در اختیار اعراب بوده و سپس توسط حکومت‌های ایرانی اداره شده است. در اواخر دوره قاجاریه که خوانین محلی قدرت را در دست گرفتند، طایفه“بار کزایی” بر این مناطق حکومت می‌کرده اند. “بهرام خان بار کزائی” در اوایل حکومت خود این قلعه را محل حکمرانی خود قرار می‌دهد در حال حاضر این قلعه نسبت به سایر قلعه‌ها منسجم‌تر بوده و ماندگاری بهتری داشته است و در دوران قاجار از بنا استفاده نظامی‌می‌شده است.

بنای یاد شده یک طبقه بوده و ورودی آن دالانی با سقف گنبدی داشته و فضاهایی مثل مطبخ، دستشویی و اسطبل در آن وجود دارد. داخل قلعه تنها مقر سکونت مامورین و خان بود و بقیه افراد در مناطقی نزدیک قلعه می‌زیستند.

مردم دهستان کیشکور(شهرستان سرباز) را بیشتر بشناسید

به گزارش اخبار بلوچ و بلوچستان دهستان کیشکور سر زمین مرد مردان، سرزمین شیرمردان، دانشمندان،عارفان، و سخت کوشانی است،که صفحات زرین تاریخ بدان افتخار میکنند سرزمینی که کمتر کسی است که از خوش اخلاقی و نرم خوئی مردم آن سامان حرف نزند و بزرگان و گذشتگان آن دیار را نشناسد.

طائفه رئیسی تاثیر گزارترین ساکنین دهستان کیشکور هستند و در دهستانهاى ايرافشان، آشار،بخش سرباز و قصرقند و ... پراكنده شده ‏اند كه در حال حاضر داراى فاميلهايى نظير اربابى، ملك رئيسى،نباتزهى،عطایی ،بزرگزاده ،سگاری،افسایی،ارجمندي ،قدوسيان ،اوخيري ،ملایی،ملازهی،آبادیان،سلامی،وطن خواه،بلیده ای و ... هستند.

رئيسى ‏ها از مالكيت آب و زمين و نخل برخوردارند.در قديم زمانيكه طايفه و ایل، به عنوان يك سازمان سياسى و واحد اجتماعى نسبتا مستقل از مجموع جامعه ايران به سر مى ‏برد، و پيش از ورود مأموران دولت به اين منطقه،طايفه رئيسى براى سرپرستى و حفظ نظم به عنوان ريش سفيد و كلانتر سهمى داشته است رئيسى ‏هاى كيشكور از نسل شير محمد جالقى هستند كه از جالق آمده و در كيشكور سكونت اختيار كرده و رياست كيشكور در اختيار او درآمد که پس از مدتی حاج دوست محمد رئیسی از اقوام درجه یک شیرمحمد جالقی به عنوان شخصیتی عظیم و برجسته در نقاط مختلف بلوچستان شناخته شد،به گونه ای که مردم بر اساس مستندات و شواهدی که در دسترس است برای حل مشکلات خود و همچنین برای تهیه مواد غذایی و مایحتاج زندگیشان که به دلیل خشکسالی های پیاپی بر مردم نقاط مختلف بلوچستان وارد شده بود به ایشان مراجعه کرده اند.

و اما تعریف لغوی کیشکور: کیشکور مرکب اضافی است ومتشکل از دو اسم جداگانه کیش وکور است کیش در زبان بلوچی ولهجه ما کیشکوریان به آن ساقه ی سفید وخوردنی درخت خرما که شاید بتوان آن را به مغزومخ درخت خرما تعبیر کرد، را می گویند. اما کور که معروف است به زبان بلوچی رود خانه را می گویند.

بنابر این کیشکور مرکب از این دو اسم است، اما وجه تسمیه کیشکور به این اسم شاید بخاطرکثرت موجود بودن نخلهای بلند قامت دررود خانه های این منطقه است . والله اعلم.

اما چون از میان کوه های سر به فلک کشیده و آسمان خراش سرباز میگذری شاید گمان کنی که پشت این کوه ها جز از حیوانات وحشی و درنده چیزی وجود ندارد، اما سخت در اشتباهی؛ درمیان این کوه های سر به فلک کشیده انسانهایی فرشته صفت وجود دارند که میهمان نوازی و نرم خویی آنها خستگی سفر را از شما می رباید.

آری چون ازمیان نخلهای بلند قامت روستای دپکور(زادگاه حضرت مولانا عبدالعزیز رحمت الله علیه) و رودخانه سرباز عبور کنی انگار وارد سرزمینی دیگر می شوی سرزمینی که چیزی جزء از صفا وصمیمیت محبت و مؤدت وجود ندارد.

عطوفت و مهربانی مردم این دیار که با لهجه ی زیبا و شیرین کیشکوری خود حرف می زنند زبان زد خاص و عام هست. بغض،کینه، عداوت و دشمنی نزد آنان جایگاهی ندارد.اکثریت مردم این دهستان تحصیلکرده هستند و در نقاط مختلف استان دارای جایگاه ویژه مدیریت و به زبانی دیگر خادمین مردم عزیز بلوچستان هستند.